Ο τάφος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου;

Ενα  καταπληκτικό άρθρο για το μέρος που έχει ταφεί ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είχε την ευγενική καλωσύνη να μας επιτρέψει να αναδημοσιεύσουμε ο καλός φίλος, συνάδελφος και ερευνητής Γιώργος Ζαφειρόπουλος, από τον ιστότοπό του greecewithin.com.

Το άρθρο αυτό περιγράφει μια περιπλάνηση στην Κωνσταντινούπολη για να διερευνήσουμε μια αξιόπιστη πληροφορία και ένα συναρπαστικό σενάριο σχετικά με το σημείο που θάφτηκε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Τα στοιχεία που συλλέξαμε ξεπερνούν κάθε φαντασία. Παράλληλα με τις αναζητήσεις μας είχαμε την ευκαιρία να ονειροπολούμε. Η Κωνσταντινούπολη για μας τους Έλληνες είναι η πόλη της καρδιάς μας και των θρύλων, στην οποία επιτρέπεται να ονειροπολούμε χωρίς να κινδυνεύουμε να παρεξηγηθούμε ως φαντασιόπληκτοι.

Το αναμμένο καντήλι

Στη συνοικία Φατίχ της Κωνσταντινούπολης βρίσκεται το Γκιουλ τζαμί, το οποίο στεγάζεται στον πρώην βυζαντινό ναό της Αγίας Θεοδοσίας, τον οποίο οι Οθωμανοί μετέτρεψαν σε τέμενος μετά την Άλωση. Ήταν πολύ αγαπητή η Αγία Θεοδοσία στους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης, γι’ αυτό στις 29 Μαΐου κάθε χρόνο, ημερομηνία που γιορτάζεται η μνήμη της, είχαν τη συνήθεια να στολίζουν τον ναό με τριαντάφυλλα.

Όπως και τις άλλες χρονιές, έτσι και το 1453, από την παραμονή της γιορτής οι πιστοί κατέκλυσαν τον ναό της Αγίας Θεοδοσίας με ρόδα. Μόνο που αυτή τη σημαδιακή χρονιά ήταν τόσα πολλά τα λουλούδια που δεν χωράει ο νους του ανθρώπου.

Εκείνη τη μοιραία νύχτα πλήθη ανθρώπων προσεύχονταν γονατιστοί μέσα στην εκκλησία για τη σωτηρία της Πόλης, ενώ έξω ακούγονταν απόκοσμα τα τύμπανα του πολέμου. Τα χτυπούσαν οι Τούρκοι μπροστά στα τείχη πιο δυνατά από κάθε άλλη φορά, προαναγγέλλοντας την τελική επίθεση.

Το πρωί της 29ης Μαΐου, την ώρα που έβγαινε ο ήλιος, η Πόλη έπεσε. Οι Τούρκοι στρατιώτες που σάρωναν τα σοκάκια της πόλης αλαλάζοντες, εισέβαλαν κάποια στιγμή και στον ναό της Αγίας Θεοδοσίας. Μπροστά στη θέα των αμέτρητων τριαντάφυλλων σταμάτησαν έκθαμβοι και πολλοί αναφώνησαν: «Γκιουλ τζαμί, Γκιουλ τζαμί!». Καθώς στα τούρκικα η λέξη γκιουλ σημαίνει τριαντάφυλλο, προφανώς είπαν με θαυμασμό: «Να η εκκλησία των ρόδων!».

Τουρκική πινακίδα στην είσοδο του Γκιουλ τζαμί, με ανακριβή εκδοχή της προέλευσης του ονόματος του τζαμιού.

Οι Έλληνες της Πόλης, από την εποχή της Άλωσης μέχρι σήμερα, έχουν συνδέσει αυτό το τζαμί με τον τάφο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Λένε ότι σ’ ένα χορταριασμένο οικόπεδο εκεί κοντά υπάρχει ένα ανοιχτό μνήμα με μια πέτρα στο προσκέφαλό του, που πιθανόν ανήκει στον αυτοκράτορα. Επί αιώνες βλέπανε το καντήλι του μνήματος να καίει και δεν τολμούσαν να ρωτήσουν ποιοι το ανάβουν.

Μερικοί λένε ότι ο ίδιος ο Μωάμεθ ο Πορθητής είχε δώσει τη διαταγή να μην σβήσει ποτέ η φλόγα του καντηλιού και τα έξοδα του λαδιού να πληρώνονται για πάντα από το δικό του θησαυροφυλάκιο.

Ο θρύλος με το Γκιουλ τζαμί δεν τελειώνει εδώ, απεναντίας, γίνεται συνεχώς και πιο συναρπαστικός. Στο προαύλιο του τζαμιού υπάρχει ένας τάφος κάποιου «Γκιουλ Μπαμπά», ο οποίος ανήκει σε μια άγια μορφή των μουσουλμάνων.

Υπάρχουν πολλοί που συνδέουν κι αυτόν τον τάφο με τον τελευταίο αυτοκράτορα, ο οποίος όπως λένε μπορεί να θάφτηκε εκεί ακέφαλος, αφού το κεφάλι του με διαταγή του σουλτάνου εκτέθηκε για μερικές μέρες σε κοινή θέα επάνω σ’ έναν κίονα κοντά στην Αγία Σοφία.

Αν αληθεύει ότι ο σουλτάνος έδωσε στους Έλληνες το σώμα του αυτοκράτορα για ταφή, το πιθανότερο είναι αυτοί να το έθαψαν στον χώρο του ναού της Αγίας Θεοδοσίας που γιόρταζε εκείνες τις ημέρες. Πώς, όμως, μπορεί να πιστοποιηθεί αυτό; Ποιος θα διανοείτο να ζητήσει το άνοιγμα του τάφου ενός μουσουλμάνου αγίου για να διερευνηθεί αν περιέχει έναν ακέφαλο βυζαντινό σκελετό;
Ο 13ος Απόστολος

Η σπουδαιότερη μαρτυρία που συνδέει το Γκιουλ τζαμί με την πιθανότητα να έχει ταφεί σ’ αυτό μια σημαντικότατη προσωπικότητα των Βυζαντινών, προέρχεται από τη αξιόλογη βυζαντινολόγο Μαρία Θεοχάρη, αδελφή του αείμνηστου ακαδημαϊκού Περικλή Θεοχάρη. Η επιστήμονας αυτή κατόρθωσε πριν από λίγα χρόνια να κατεβεί στο υπόγειο του Γκιουλ τζαμί, όπου έκπληκτη αντίκρισε με τα ίδια της τα μάτια έναν τάφο με την ελληνική επιγραφή: «Ενθάδε κείται ο 13ος Απόστολος».

Το πίσω μέρος του ναού της Αγίας Θεοδοσίας, στον οποίο στεγάζεται το Γκιουλ τζαμί.

Της επέτρεψαν να φτάσει εκεί επειδή ήταν καθηγήτρια σε ιταλικό πανεπιστήμιο και την πέρασαν για Ιταλίδα. Αμέσως αναρωτήθηκε σε ποιο σπουδαίο πρόσωπο ανήκει αυτός ο τάφος. Με δεδομένο ότι έτσι είχε χαρακτηριστεί πριν από πολλούς αιώνες και ο Μέγας Κωνσταντίνος, ποιος μεταγενέστερος δικαιούται έναν τόσο τιμητικό τίτλο;

Γιατί ο τάφος βρίσκεται στο υπόγειο και όχι σε εμφανές σημείο σε εξωτερικό χώρο; Γιατί αυτοί που τον έθαψαν δεν χάραξαν το πραγματικό όνομα του νεκρού στην επιγραφή; Ήθελαν κάποιους να παραπλανήσουν ή κάτι να υπονοήσουν;

Η αείμνηστη Μαρία Θεοχάρη σπούδασε αρχαιολογία, βυζαντινή τέχνη και μουσειογραφία σε Αθήνα, Σορβόννη, Λούβρο και Μόναχο, ενώ δίδαξε βυζαντινή εικονογραφία στο Μπάρι και τη Ραβένα της Ιταλίας. Επίσης, χάρισε τη βιβλιοθήκη της, που περιείχε 3.000 τόμους και αντικείμενα ιστορικής αξίας, στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας.

Τέλος, είναι αυτή που μετά από επισταμένη έρευνά της στο San Lorenzo in Campio της Ιταλίας, οδήγησε στην ανεύρεση και επιστροφή στη Θεσσαλονίκη των λειψάνων του πολιούχου της Αγίου Δημητρίου. Κατά συνέπεια είναι απόλυτα αξιόπιστη η μαρτυρία της, την οποία μάλιστα φρόντισε να τεκμηριώσει, από τον φόβο μήπως κάποιοι μισαλλόδοξοι καταστρέψουν τον τάφο.

Έχοντας στα χέρια μας την απόλυτα έγκυρη πληροφορία για το εύρημα της Μαρίας Θεοχάρη, την οποία μας έδωσαν σημαντικά πρόσωπα του ομογενειακού και του στενού προσωπικού της περιβάλλοντος, κάναμε αλλεπάλληλες προσπάθειες να εισέλθουμε στο Γκιουλ τζαμί, αλλά μας το απαγόρευσαν κάθετα όταν αντιλήφθηκαν την καταγωγή και την ιδιότητά μας.

Πίσω από τη βιτρίνα

Συνεπαρμένοι από τους θρύλους και τις μαρτυρίες για το Γκιουλ τζαμί, λιώσαμε τα παπούτσια μας στα σοκάκια του Φατίχ. Μετά την αποτυχία μας να μπούμε στο εσωτερικό του τζαμιού, δοκιμάσαμε να εισέλθουμε στο γειτονικό, ερειπωμένο και ετοιμόρροπο μοναστήρι της Αγίας Θεοδοσίας, το οποίο παλαιότερα είχε μετατραπεί σε χαμάμ. Για να μπει κανείς, όμως, στα ερείπια του μοναστηριού, πρέπει να περάσει κυριολεκτικά μέσα από τα πυκνά και δαιδαλώδη σπίτια που το περιβάλλουν, πράγμα αδύνατο, επειδή εκεί ζουν πολυπληθείς οικογένειες.

Ο τάφος του Γκιουλ-Μπαμπά δίπλα στην είσοδο του τζαμιού, ο οποίος κατά μερικούς συνδέεται με τον τάφο του Παλαιολόγου.

Στη συνέχεια αναζητήσαμε τον ανοιχτό τάφο χωρίς επιγραφή σ’ ένα σοκάκι κοντά στο τζαμί, του οποίου τη θέση είχε σημειωμένη επάνω σε χάρτη ένας επιφανής Ρωμιός της Πόλης. Δυστυχώς, μάλλον αυτός ο τάφος έχει καταστραφεί, ίσως επειδή ανοίχτηκε ο δρόμος ή χτίστηκε κάποια οικοδομή επάνω του. Μόνο ένα μικρό τζαμί υπήρχε στο σοκάκι κι ένας τάφος στην άκρη του δρόμου, με τα στοιχεία ενός ιμάμη χαραγμένα επάνω του.

Παράλληλα με τις αναζητήσεις μας στο Φατίχ είδαμε και εικόνες της σύγχρονης Τουρκίας, που δεν τις δείχνουν τα σίριαλ της τηλεόρασης και τα τουριστικά φυλλάδια. Γειτονιές με τεράστια πυκνότητα πληθυσμού, γυναίκες με μαντίλες που κάνουν οικιακές δουλειές στον δρόμο έξω από τα σπίτια τους, παιδάκια που παίζουν μπάλα στη μέση του δρόμου ανάμεσα σε αυτοκίνητα, μικρά μπακάλικα σαν τρύπες που πουλάνε αποξηραμένα λαχανικά και παστά τρόφιμα, Κούρδοι πρόσφυγες από την ανατολική Τουρκία που δυσφορούν από τις διακρίσεις σε βάρος τους.

Πουθενά σχεδόν δεν είδαμε πλατείες, πάρκα, παγκάκια και δέντρα. Το κοσμικό τουρκικό κράτος είναι ελάχιστα εμφανές στους κοσμοπλημμυρισμένους μαχαλάδες της Κωνσταντινούπολης με τις μεγάλες κοινωνικές και πολιτισμικές ανισότητες, καθώς και τα αξεπέραστα μειονοτικά προβλήματα.

ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΗΓΕΣ: www.greecewithin.com